Indirecte effecten infrastructuurprojecten

Een Overzicht Effecten Infrastructuur (OEI) is gebaseerd op een kosten-batenanalyse, maar is meer dan een overzicht van in geld uitgedrukte effecten alleen. In het overzicht staan, naast de kosten van aanleg en onderhoud, de effecten van de infrastructuur op de bereikbaarheid, economie, de veiligheid, natuur en het milieu. Ook kan in een OEI aan de orde komen hoe de effecten verdeeld zijn over de verschillende partijen. Een OEI is een document waarin alle maatschappelijk effecten van een infrastructuurproject overzichtelijk en bondig op een rij staan. Alle voor besluitvorming relevante effecten moeten in een OEI aan de orde komen. Het streven is wel om effecten zoveel mogelijk in geld uit te drukken. Wanneer dit niet lukt wordt een kwantitatieve of kwalitatieve beschrijving opgenomen.

De rol van een OEI is het aanleveren van transparante beleidsinformatie (mede) op basis waarvan een besluit over het project kan worden genomen. OEI geeft geen pasklaar antwoord op de vraag of een project wel of niet uitgevoerd moet worden. In deze aanvulling wordt – voortbouwend op de leidraad OEI uit 2000 – aangegeven hoe de economische doorwerking (indirecte effecten) van infrastructuurprojecten kan worden onderzocht en gepresenteerd.

De directe voordelen van investeringen in infrastructuur worden vaak overgedragen, waardoor bedrijven en gezinnen die de nieuwe of verbeterde infrastructuur niet gebruiken, toch de voordelen van die investeringen voelen. Infrastructuurprojecten hebben vaak een groot aantal effecten buiten de transportmarkt. Dit betekent echter niet dat de effecten bij verschillende bedrijven en bedrijfstakken zonder meer bij elkaar mogen worden opgeteld. Er moet dus goed worden nagegaan of en in hoeverre de indirecte effecten qua welvaart ook additioneel zijn. Alleen als er sprake is van marktimperfecties optreden of als het buitenland een rol speelt leiden indirecte effecten tot additionele welvaartseffecten. Additionele indirecte effecten kunnen zowel positief als negatief zijn, maar de positieve effecten lijken te domineren.

Aangezien de directe effecten doorgaans (veel) groter zijn dan de additionele indirecte effecten, is een partiële KBA zonder indirecte effecten in veel gevallen voldoende om de belangrijkste baten op nationaal niveau in beeld te krijgen. Met name als er sprake is van een project waarbij de indirecte baten naar verwachting groot zijn, of als zij het teken van het kosten-baten saldo kunnen beïnvloeden, is er aanleiding voor het uitvoeren van een integrale KBA, inclusief een grondige analyse van de additionele indirecte effecten. Ook als de wens bestaat om de verdelingseffecten goed in beeld te krijgen, kan nader onderzoek naar indirecte effecten nodig zijn.

Er is sprake van uiteenlopende indirecte effecten met talloze terugkoppelingen. Voor zover deze projectspecifiek zijn moeten ze waar mogelijk met gericht empirisch onderzoek worden geschat. Indien een inschatting van meer algemene indirecte effecten wenselijk is, zal waar mogelijk voor een modelmatige aanpak moeten worden gekozen, mede om inconsistenties en dubbeltellingen te voorkomen. De verschillende beschikbare modellen voor Nederland verschillen sterk in termen van volledigheid, wetenschappelijke kwaliteit en praktische bruikbaarheid. Er bestaat geen enkel ideaal model. Niet alle modellen zijn geschikt voor ieder type infrastructuur en uitsplitsing naar directe en additionele indirecte effecten is vaak niet mogelijk. Het verdient daarom aanbeveling om van geval tot geval het meest geschikte model te kiezen.

Dit raport is verschenen als bijlage bij Tweede Kamer der Staten Generaal, vergaderjaar 2004-2005, 29800A, nr. 42