Mediation als dienst verleend aan twee partijen in een conflict komt niet echt van de grond, hoe goed het ook helpt om conflicten op te lossen. Dat ligt aan fundamentele doorgroeibelemmeringen aan de vraagzijde. In plaats van steun door de wetgever of nieuwe marketinginspanningen, kan er beter worden gezocht naar nieuwe vormen om mediation toe te passen. Mediation 2.0 is waarschijnlijk niet langer een op zich zelf staande dienst, maar geïntegreerd in andere vormen van rechtspleging en geschiloplossing.

Mediation bestaat al zo’n twintig jaar, en in de VS al zeker veertig jaar. De aanbodzijde van de markt is er klaar voor, maar de vraagkant hapert. Er zijn in 2011 52 duizend mediations verricht door in totaal zo’n 4.600 mediators. Dat zijn slechts 11 mediations gemiddeld per mediator. Uit enquêtes onder mediators valt af te leiden dat het aantal mediations tussen 2009 en 2011 nog wel steeg. Het marktaandeel van mediation is en blijft echter beperkt. In 2004-2008 is mediation slechts in 2,7% van gevallen waarin een vorm van overeenstemming is bereikt, ingezet. Dat was in 1998-2002 nog 3,9%. Internationaal is dit een patroon. Het model waarin twee partijen samen vrijwillig een mediator benaderen is tot nu toe nergens echt doorgebroken.

Dat is frustrerend, want er kan weinig twijfel over zijn dat mediation goed werkt en grote maatschappelijke voordelen heeft. Klanttevredenheid en ervaren procedurele rechtvaardigheid zijn groot, oplossingspercentage ligt rond de 60%, kosten zijn beperkt en overeenstemming via mediation leidt tot hoge nalevingspercentages. Daarom proberen overheden het gebruik van mediation ook te stimuleren: in Nederland bijvoorbeeld via de Innovatieagenda van de Minister van Veiligheid en Justitie.

Dit discussion paper laat eerst zien waarom mediation als neutrale service aan twee conflictpartijen achterblijft bij de verwachtingen. Dan gaan we in op de vele mogelijke manieren waarop mediation al in andere diensten wordt ingebouwd en op welke punten verdere innovatie mogelijk en wenselijk is. We vatten mediation breed op, maar leggen de nadruk op vormen van mediation die in de relatie tussen twee of meer partijen intervenieert als er sprake is van een conflict. Teambuilding, individuele conflict-coaching en relatietherapie vallen buiten dat kader. We richten de analyse op de vraag van particulieren.