Vormgeving en effecten van prijsbeleid op de weg: effectiviteit, efficiëntie en acceptatie vanuit een multidisciplinair perspectief

Uit wetenschappelijk onderzoek vanuit verschillende disciplines blijkt dat betalen naar gebruik in het wegverkeer in theorie en praktijk een zeer effectief beleidsinstrument is. Het is ook een efficiënte (welvaartsverhogende) maatregel, mits de uitvoeringskosten niet te hoog oplopen. De acceptatie onder burgers is echter beperkt. De efficiëntie, effectiviteit en acceptatie kunnen worden bevorderd door:

Het is duidelijk dat veel automobilisten negatieve en/of feitelijk onjuiste percepties over prijsbeleid hebben, maar het is onbekend welke factoren deze percepties bepalen. Dynamische heffingen voor filebestrijding (met een binnen de spits variërend tarief) zijn nog niet voor concrete knelpunten in het Nederlandse netwerk geëvalueerd. De uitvoeringskosten van prijsbeleid zijn nog slechts in beperkte mate onderzocht, mede doordat technologische ontwikkelingen snel gaan en er zoveel verschillende systemen denkbaar zijn. Betaalstroken zijn in Nederland nog niet integraal economisch geëvalueerd. De effecten van prijsbeleid op andere bedrijfstakken dan transport zijn evenmin op bevredigende wijze onderzocht. Ook is onduidelijk hoe het reizigersgedrag wordt beïnvloed door reiskostenvergoedingen van werkgevers, of op de langere termijn deze reiskostenvergoedingen zelf beïnvloed zullen worden door prijsbeleid, en of het carpoolgedrag wordt beïnvloed. Dit alles neemt niet weg dat er veel bekend is over prijsbeleid, en dat dit rapport belangrijke aangrijpingspunten geeft voor de vormgeving daarvan.

Prijsbeleid op de weg kan op vele manieren worden vormgegeven. Bij het ontwerp dient bijvoorbeeld een keuze te worden gemaakt tussen verschillende heffingstechnologieën, heffingsgrondslagen, heffingshoogten, mogelijkheden tot differentiatie en mogelijke aanwendingen van heffingsopbrengsten. De optimale keuze zal sterk afhangen van de achterliggende doelstelling(en) voor het invoeren van prijsbeleid. Als de doelstelling efficiëntie is (de economisch optimale invulling van regulering), is differentiatie van heffingen – naast uiteraard hun hoogte – een belangrijke voorwaarde aan het ontwerp. Een aansprekend voorbeeld van het belang van differentiatie betreft prijsbeleid voor files (vóór knelpunten). Bij een slimme tijdsdifferentiatie kunnen files aanzienlijk bekort worden zonder dat het aantal weggebruikers gedurende de spits, noch hun aankomsttijden op het werk, significante aanpassingen behoeven. Differentiatie kan daarnaast bijdragen aan zowel de effectiviteit als de acceptatie van de heffing, omdat de hogere heffingen vermeden kunnen worden door het gedrag aan te passen. De aanwending van opbrengsten beïnvloedt niet alleen de acceptatie van prijsbeleid, maar ook de bredere welvaartseffecten. Vanuit dat perspectief lijkt aanwending voor het (achteraf) financieren van weginfrastructuur, aansluitend bij het principe van zelffinanciering, een interessante optie.