Evaluatie Wet Gratis Schoolboeken 2021

Devices zoals laptops en tablets zijn niet meer weg te denken in het voortgezet onderwijs (vo). Op veel scholen kunnen leerlingen de lessen niet meer volgen zonder device. Devices vallen niet onder de Wet Gratis Schoolboeken, waardoor scholen de rekening voor een device vaak bij ouders neerleggen. Hoewel er voor ouders doorgaans alternatieve regelingen zijn op het moment dat men het device niet kan betalen, staat de toegankelijkheid van het publiek bekostigde onderwijs door de relatief dure devices onder druk.

In het vo wordt met betrekking tot leermiddelen steeds vaker gewerkt met een abonnementsmodel, waarbij scholen betalen voor een digitale licentie en optioneel een verbruiksboek per leerling (LiFo). Foliomaterialen van bestaande methoden worden moeilijker verkrijgbaar. Het LiFo-product biedt voordelen, maar scholen ervaren een stijging in de kosten voor leermiddelen. De lumpsumbekostiging is volgens scholen niet voldoende hoog om voor ieder vak en leerjaar een LiFo-product per leerling aan te schaffen, waardoor besturen en schooldirecties de vaksecties steeds vaker financiële kaders meegeven en aansporen om verder te kijken dan de methoden van de drie grote uitgevers. De keuzevrijheid van vaksecties in het vo is daarmee in het geding.

Door digitalisering en het LiFo-product is fysieke distributie van boeken minder belangrijk geworden. Aan de hand van deze ontwikkelingen is een nieuwe aanbestedingsvorm ontstaan waarbij scholen voor een deel direct aanbesteden bij uitgevers. De positie van distributeurs staat hierdoor onder druk. Het is nog onduidelijk of de voordelen van de nieuwe manier van aanbesteden voor scholen opwegen tegen de nadelen. Er zijn sterke twijfels over de mate waarin in de nieuwe aanbestedingsvorm geconcurreerd wordt tussen uitgevers.

Onderzoek
Het onderzoek geeft een update van de ontwikkelingen op de markt voor leermiddelen in het vo en bespreekt het vraagstuk rondom de bekostiging en het gebruik van devices. SEO heeft dit project uitgevoerd in samenwerking met Regioplan Beleidsonderzoek. Het project heeft drie deelrapporten opgeleverd. Het eerste deelrapport bespreekt het vraagstuk rondom de bekostiging en het gebruik van devices. In het tweede deelrapport staan de ontwikkelingen rondom leermiddelen in het vo centraal. Het derde deelrapport is een syntheserapport en brengt de resultaten van de eerste twee deelrapporten samen.

Gebruikte methode
Het onderzoek benut een groot aantal onderzoeksmethoden:

• Deskresearch naar bestaande onderzoeken over devices en leermiddelen
• Secundaire data-analyses Schoolkostenmonitor naar kosten die ouders maken voor devices
• Verdiepende interviews vertegenwoordigers van Stichting Leergeld, Ouders & Onderwijs, LAKS, het ministerie van OCW, VO-raad, SIVON, Kennisnet en SLO
• Enquête onder docenten vo in het flitspanel
• Tekstanalyse schoolgidsen vo over schoolbeleid rondom devices
• Verdiepende interviews met distributeurs, uitgevers en inkoopbureaus
• Enquête onder vo-scholen over beleid rondom leermiddelen en devices
• Verdiepende interviews met vertegenwoordigers van scholen en besturen
• Werksessies met distributeurs, uitgevers en met vertegenwoordigers van scholen en besturen

Het rapport is door de minister van Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media aangeboden aan de Tweede Kamer. Zie aanbiedingsbrief.