Gerichte Coronasteun

SEO Economisch Onderzoek (SEO) en Andersson Elffers Felix (AEF) hebben op verzoek van de ministeries van Economische Zaken en Klimaat (EZK), Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Financiën hebben aan  om een verkenning gedaan van de mogelijkheden om coronasteun beter te richten op ondernemingen die geraakt werden door de maatregelen nemen om de verspreiding van het coronavirus in te dammen.

Vanaf maart 2020 heeft Nederland ingrijpende maatregelen moeten nemen om de verspreiding van het coronavirus in te dammen. Tegelijkertijd werd een omvangrijk pakket aan coronasteun in het leven geroepen om ondernemingen te ondersteunen die door de maatregelen werden getroffen. Daarbij ontstonden echter afbakeningsproblemen: het bleek voor de overheid moeilijk om gericht af te bakenen welke ondernemingen geraakt werden door de maatregelen en welke niet. Het gevolg was dat bedrijven voor wie de steun was bedoeld, soms toch niet in aanmerking kwamen voor coronasteun en vice versa. De kernvraag van het onderzoek luidt: Hoe kunnen sectorale of activiteitspecifieke instrumenten voor coronasteun ontwikkeld en geïmplementeerd worden?

Huidige knelpunten bij gerichte coronasteun
Uit het onderzoek kwam naar voren dat verschillende typen knelpunten de overheid belemmeren in het streven om coronasteun gericht te verstrekken. In de eerste plaats spelen economische knelpunten die de mogelijkheden beperken. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de belangrijkste economische knelpunten zijn:

• Problemen om de steun op de juiste plek te krijgen door afbakeningsproblemen en keteneffecten;
• Strategisch gedrag door potentiële aanvragers;
• Fraudemogelijkheden;
• Gevolgen voor prikkels bij bedrijven om zélf alternatieven te vinden (incl. steun die ongewenst gedrag beloont);
• Beslag van steun op de overheidsbegroting;
• Risico op beperken macro-economische dynamiek.

In de tweede plaats spelen juridische knelpunten die onderliggend zijn aan de afbakeningsproblemen. Uit het onderzoek komen als belangrijkste knelpunten naar voren:

• Staatssteunproblematiek;
• Juridische knelpunten rond SBI-codes;
• Beperkingen aan data-uitwisseling vanwege de AVG;
• Eisen rond goedkeuring van overheidsuitgaven.

In de derde plaats spelen uitvoeringstechnische knelpunten. Uit het onderzoek komen als belangrijkste punten naar voren:

• Stapeling bij de uitvoering;
• Handmatige afhandeling bij grote aantallen aanvragen;
• Beperkingen in de automatisering;
• Onvolkomenheden in de registratie;
• Indeling van de registratie sluit niet aan bij genomen maatregelen;
• Grote hoeveelheid bezwaarprocedures in korte periode met complexe afhandeling;
• Vaststellen van keteneffecten.

Iedere oplossing om coronasteun gerichter te maken, zal de meeste van deze knelpunten moeten wegnemen. Alle knelpunten tegelijk wegnemen, is niet noodzakelijk (en ook niet haalbaar) omdat ook een imperfecte oplossing coronasteun in elk geval gerichter kan maken dan tot nu toe het geval was.

SEO en AEF hebben op basis van interviews met betrokkenen en experts geïnventariseerd welke beleidsopties voor gerichtere coronasteun denkbaar zijn. Daarbij hebben we opties verkend op vijf onderdelen van mogelijk beleid:

1. De keuze voor het instrument (hoe te steunen);
2. De keuze voor de uitvoeringsorganisatie (wie de steun gaat uitvoeren);
3. De keuze voor afbakeningscriteria (welk criterium bepaalt wie in aanmerking komt voor steun);
4. De keuze voor drempels en voorwaarden (waar ondernemingen aan moeten voldoen);
5. De keuze voor ex-post vaststelling en controle op recht- en doelmatigheid (is de steun goed terechtgekomen).

Op elk van deze onderdelen zijn er meerdere opties denkbaar. Een volledige oplossing vraagt een combinatie van meerdere ingrepen. De opties zijn dan ook het best te zien als bouwstenen voor een oplossing. Een uitputtende inventarisatie van SEO en AEF gaf 40 mogelijke bouwstenen voor een oplossing voor gerichte coronasteun. Op basis van onze analyse, focusgroepen een set mogelijke opties en gesprekken met de opdrachtgever hebben we drie shortlistopties gekozen die aan de orde zijn voor nadere uitwerking. Dit zijn:

1. Ex-ante verzekering of garantiefonds. Hierbij kunnen ondernemers hun schade door coronamaatregelen verhalen bij een verzekering of garantiefonds. Er zijn verschillende subvarianten denkbaar voor de precieze publieke borging van de verzekering.;
2. Afbakening via SBI-codes. Hierbij worden SBI-codes gebruikt voor de afbakening, zoals dat ook in de coronaperiode van 2020 en 2021 is gebeurd, maar dan met meer aandacht voor de juridische borging. Er zijn verschillende subvarianten denkbaar voor het eventueel verfijnen van de codes en de controle op de juistheid van de codes;
3. Afbakening via bedrijfsvergunningen. Hierbij worden in een aantal sectoren bedrijfsvergunningen gebruikt voor de afbakening van wie er recht heeft op coronasteun. Er zijn verschillende subvarianten denkbaar voor welke vergunningen de basis voor coronasteun kunnen zijn. Deze variant zal nooit dekkend zijn voor alle sectoren omdat er in sommige sectoren geen relevante vergunning is om als basis te dienen, maar in sectoren als de horeca en de evenementensector is de optie wel denkbaar.