Resultaten
Een economische crisis zet de kwaliteit van werk op een aantal aspecten onder druk. Door de toenemende werkloosheid verslechtert de onderhandelingspositie van werknemers, met een verslechtering van de loongroei en de werkzekerheid als gevolg. Als de werkloosheid weer stijgt, herstellen de loongroei en de werkzekerheid zich grotendeels. Toch zijn er ook langdurige gevolgen voor mensen die werkloos raken in een crisis. Dit komt bijvoorbeeld door het verlies aan kennis en vaardigheden (littekeneffecten) en doordat mensen ontmoedigd raken en stoppen met zoeken naar betaald werk.

In de coronacrisis zijn ook indicaties voor een afnemende loongroei en werkzekerheid. Daarbij zorgt de NOW-regeling ervoor dat werkgevers mensen in dienst houden ondanks dat er minder vraag is naar producten en diensten. Door dit hamsteren van arbeid (labour hoarding) hebben mensen minder werk te verrichten, waardoor de tijdsdruk mogelijk afneemt. Een belangrijke uitzondering hierop zijn de werkenden in vitale beroepen, zoals verpleegkundigen en retailers. Voor hen lijkt de werkdruk juist toe te nemen door de lange diensten en angsten voor het coronavirus. Daarbij verandert het vele thuiswerken mogelijk de werkervaring en de werkbeleving. Zo zijn er indicaties dat werkenden zich zelfstandigen en autonomer voelen in hun werk. Daarentegen lijken de werktevredenheid en het werkplezier af te nemen en lijken mensen zich minder verbonden te voelen met hun collega’s.

De ruimte om te scholen neemt over het algemeen af door een economische crisis. Daarbij neemt de werkzekerheid doorgaans af in een crisis, wat gepaard kan gaan met minder bereidheid van de werkgever om te investeren in scholing. Ook de ruimte om mantelzorg te verlenen neemt af. Daarnaast komen door een crisis doorgaans meer zorgtaken voor de kinderen bij de ouders terecht.

Het is op voorhand onduidelijk in hoeverre de platformeconomie groeit of krimpt als gevolg van de crisis. Er is echter wel een aantal ontwikkelingen die door een crisis in gang worden gezet en mogelijk van invloed zijn op de groei van de platformeconomie. Ten eerste leidt baanverlies op de reguliere arbeidsmarkt tot een (deels structurele) toename in aanbod van werkenden in de platformeconomie. Ten tweede is het moeilijker om durfkapitaal te verkrijgen in een crisis, wat een belangrijke financieringsvorm is voor platforms. Ten derde verandert de vraag naar platformdiensten en dus ook naar platformwerkers. Ten vierde kan een crisis een window of opportunity bieden voor structurele hervormingen op de arbeidsmarkt die van invloed zijn op platforms. Deze ontwikkelingen hebben ook invloed op de kwaliteit van platformwerk.

De processen van robotisering nemen naar verwachting af in een crisis. De coronacrisis kan hier echter een uitzondering op vormen; bedrijven kunnen juist meer robots gaan gebruiken doordat het risico op uitval van personeel groter is door het coronavirus (en bijbehorende maatregelen) en er mogelijk processen van re-shoring plaatsvinden waardoor de kosten van arbeid toenemen en robotisering aantrekkelijker is.

Het onderzoek
Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) brengt in de publicatiereeks ‘De veranderende wereld van werk’ in kaart hoe de kwaliteit van werk beïnvloed wordt door veranderingen op de arbeidsmarkt. In aanvulling van de rapporten van het SCP, heeft SEO Economisch Onderzoek de gevolgen van een economische crisis op de kwaliteit van werk uiteengezet. De insteek van het rapport is om op basis van de beschikbare informatie verwachtingen/hypotheses op te stellen over de gevolgen van een (nieuwe) economische crisis op de kwaliteit van werk. Vervolgens is ingezoomd op een aantal ontwikkelingen die relateren aan de kwaliteit van werk. Ten eerste is er aandacht voor de gevolgen van een crisis op de ruimte om betaald werk te combineren met zorg en scholing. Ten tweede is gekeken naar de gevolgen van een crisis op de groei van de platformeconomie en de kwaliteit van platformwerk. Ten derde zijn de gevolgen van een crisis via processen van robotisering op de kwaliteit van werk in kaart gebracht. Deze implicaties worden vervolgens tegen de conclusies van het SCP gehouden.

Gebruikte methode
Bij het in kaart brengen van de gevolgen van een economische crisis is geput uit empirisch onderzoek naar voorgaande crises en eigen (beschrijvende) analyses van macro-cijfers en enquêtegegevens. Het gaat zowel om onderzoek naar de gevolgen van eerdere crises als onderzoeken naar de eerste gevolgen van de huidige coronacrisis. Daarbij is zoveel mogelijk gebruikgemaakt van empirische onderzoeken van hoge kwaliteit. Specifiek voor de coronacrisis zijn deze onderzoeken er nog nauwelijks en is er vooral gebruikgemaakt van beschrijvende literatuur.

De SCP-studie over platformwerk en kwaliteit van werk is te vinden op de website van het SCP. De SCP-studie over is hier te vinden. De SCP-studie over zorg en scholing zal later dit jaar gepubliceerd worden.