Controle en advies bij accountantsorganisaties

Resultaten
Een audit-only model houdt in dat binnen accountantsorganisaties het gedeelte van de onderneming dat zich bezighoudt met de wettelijke controle (controletak) op afstand komt te staan van het gedeelte van de onderneming dat zich bezighoudt met andere dienstverlening (adviestak). Er zijn meerdere vormen van audit-only mogelijk. We onderscheiden in dit rapport een structurele splitsing, een operationele splitsing en transparantie. Transparantie kan gezien worden als een voorwaarde voor een operationele splitsing.

Bij een structurele splitsing wordt de controletak volledig afgescheiden van de overige bedrijfsonderdelen. De controletak en adviestak worden dan twee zelfstandige bedrijven die volledige onafhankelijk van elkaar opereren en niet meer dezelfde naam delen. De nadelen van een structurele splitsing zijn waarschijnlijk groter dan de voordelen. Deze nadelen spelen in grotere mate bij de grote (internationale) accountantsorganisaties. Een structurele splitsing kan een positief effect op de controlekwaliteit hebben door het ontbreken van commerciële prikkels voor de controletak vanuit de adviestak en een volledig losstaande governancestructuur, wat de onafhankelijkheid van de controletak ten goede komt. Echter, het huidige stelsel van regelgeving en toezicht bevat ook al waarborgen voor de kwaliteit, waardoor het effect van een structurele splitsing niet moet worden overschat. De kwaliteit heeft echt ook te lijden van het wegvallen van synergievoordelen van het tegelijkertijd aanbieden van advies- en controlediensten, met name bij grotere en complexere controles. Daarnaast zou Nederland internationaal uit de pas lopen, wat ertoe kan leiden dat één of meer internationale kantoren zich terugtrekt uit Nederland.

Bij een operationele splitsing blijven de controletak en overige diensten blijven bestaan binnen één onderneming, maar bestaat er geen of beperkte vermenging van geldstromen tussen de controletak en overige bedrijfsonderdelen. Een operationele splitsing, mits juist vormgegeven, kan leiden tot een bescheiden positief effect op de kwaliteit van de controle door het wegvallen van ongewenste commerciële prikkels. De prijs van de wettelijke controle zal waarschijnlijk omhooggaan door het wegvallen van de kruissubsidies. Wel blijven de synergievoordelen grotendeels behouden en wordt de aantrekkelijkheid van het accountantsberoep niet geraakt. Bij de vormgeving van een operationele splitsing ligt de nadruk op het bevorderen van transparantie, het beperken van commerciële prikkels en kruissubsidies, het beperken van overstapgedrag naar de adviestak en het versterken van de governance- en juridische structuur.

Transparantie is een voorwaarde voor een operationele splitsing die draait om het geven van transparantie over financiële stromen tussen de controletak en de adviestak, zoals een gescheiden winst- en verliesrekening en transparantie over de winstdeling van partners. Het doel hiervan is dat er publiek zicht komt op de aanwezigheid van kruissubsidies. Het invoeren van meer transparantie is een ‘no regret’ optie. Verhoogde transparantie hierover kan de gebruikers, klanten, toezichthouders en uiteindelijk ook accountants zelf inzage bieden in de onderlinge verwevenheid tussen advies- en controlewerkzaamheden en zo helpen een scherper beeld te vormen van waar de risico’s liggen en hoe deze het beste te beheersen zijn. Inzage in- en transparantie over financiële afhankelijkheden tussen de adviestak en de controletak zijn bovendien een noodzakelijke voorwaarde om (eventueel op termijn) een vorm van een operationele splitsing door te voeren.

Het onderzoek
De Kwartiermakers Toekomst Accountancysector zijn in 2020 door de minister van Financiën benoemd. Een van hun taken is het uitvoeren van onderzoeken naar verschillende structuurmodellen: joint audit, audit-only en een intermediairmodel. Dit onderzoek brengt de effecten van een audit-only model voor de Nederlandse accountancysector in kaart. Daarbij staat de kwaliteit van de wettelijke controle, de cultuur van accountantsorganisaties, de prijs van de wettelijke controle en marktwerking centraal.

Methode
Voor dit onderzoek zijn een combinatie van onderzoeksmethoden toegepast. Er is een uitgebreide literatuurstudie gedaan, een internationale vergelijking, en een vergelijking met maatregelen in andere sectoren. Daarnaast zijn er 40 verschillende betrokkenen geïnterviewd voor dit onderzoek. Het onderzoeksteam heeft met zowel multidisciplinaire accountantsorganisaties, audit-only accountantsorganisatie, betrokkenen die niet verbonden zijn aan een accountantsorganisatie en (vertegenwoordigers van) gebruikers gesproken om alle perspectieven een plaats te geven in het onderzoek. Voor dit onderzoek zijn drie enquêtes uitgezet onder verschillende accountantsgroepen. Ten eerste heeft het onderzoeksteam een aantal vragen toegevoegd aan de enquête van de NBA Young Profs onder jonge accountants. Ten tweede is er een enquête onder accountants uitgezet. Ten derde hebben accountantsorganisaties met een Wta-vergunning een enquête kunnen invullen.

Voor dit rapport heeft SEO samengewerkt met dr. Herman van Brenk RA (Nyenrode Business Universiteit), drs. Remko Renes RA (Nyenrode Business Universiteit), dr. Katlijn Haesebrouck (Maastricht University), prof. dr. Crawford Spence (King’s College London en FinWork Futures Research Centre) en dr. Dorothy Toh (King’s College London en FinWork Futures Research Centre). De verantwoordelijkheid voor het rapport ligt bij SEO Economisch Onderzoek.

Lees hier de kabinetsbrief en de voortgangsrapportage van de Kwartiermakers.