Evaluatie inningsproces Belastingsdienst

AEF en SEO onderzochten tussen mei 2022 en november 2023 in hoeverre het inningsproces doeltreffend, doelmatig en passend was tussen januari 2022 juni 2023. Het onderzoek is uitgevoerd op grond van de Regeling periodiek evaluatieonderzoek 2022 (RPE 2022). Het verdient aanbeveling om naar een hanteerbare definitie van passendheid te streven. We hebben in deze studie een suggestie gedaan voor een definitie: passendheid is de mate waarin acties van de Belastingdienst aansluiten bij het functioneren van de belastingschuldige en diens welbevinden niet onnodig in negatieve zin beïnvloeden.  

De opzet van het onderzoek was om in een ex-ante fase op basis van een analyse van het inningsproces meetbare indicatoren te formuleren die een beeld zouden moeten geven van de doeltreffendheid, doelmatigheid en passendheid van het inningsproces. De dataverzameling zou plaatsvinden door de belastingdienst. In de ex post fase zou dan de beoordeling plaatsvinden op basis van de indicatoren. Onderstaande figuur geeft het inningsproces weer. 

Een uitkomst van het onderzoek is dat om tot een interpretatie te komen van een eventuele beweging die indicatoren over de loop der tijd laten zien, per indicator een aanzienlijk diepgravender onderzoek nodig is dan binnen dit onderzoek paste. Uitgangspunt bij aanvang was dat we op basis van de indicatoren, terugkoppeling vanuit de werkgroep en een beperkt aantal gesprekken tot een interpretatie zouden kunnen komen. Dit is niet mogelijk gebleken op basis van de aanpak zoals die in dit project met de opdrachtgever is overeengekomen, waarbij een analyse op basis van data het uitgangspunt vormde. 

Een datagedreven aanpak voor een evaluatie van de doeltreffendheid, doelmatigheid en passendheid van het inningsproces is een mooi streven. Data biedt ook een eerste inzicht in bepaalde aspecten van het inningsproces. De ervaring in dit project is echter dat de kwaliteit en toegankelijkheid van de data die beoogd was om inzicht te krijgen in de verschillende aspecten van het inningsproces, onvoldoende is. Het benodigde detail is soms niet aanwezig, het is soms erg kostbaar om data te verzamelen (zeker gegeven de opgaven waar de Belastingdienst zich voor gesteld ziet en de vele interne checks en balances die er zijn om de kwaliteit te borgen), en privacywetgeving beperkt de analyses die mogelijk zijn. Daarom zou een meer diepgaande en gedetailleerde analyse van doeltreffendheid, doelmatigheid en passendheid in onze ogen in eerste instantie gestoeld kunnen zijn op interviews met betrokkenen van binnen en buiten de Belastingdienst en in mindere mate op data. In zo’n kwalitatieve analyse begint met het per deelproces opstellen van een beleidstheorie en staan vervolgens deelvragen over doeltreffendheid en doelmatigheid analoog aan de in deze evaluatie benoemde vragen centraal, waarbij gesprekspartners op gestructureerde wijze om input worden gevraagd. 

De conclusies van het rapport zijn gebaseerd op het evaluatiekader, de daartoe aangeleverde data en interviews. De Belastingdienst heeft gedurende de ex-post-fase op basis van het evaluatiekader datasets samengesteld waarmee data wordt aangeleverd voor de indicatoren die in de ex-ante-fase zijn opgesteld. Daarnaast hebben SEO/AEF interviews afgenomen met experts op het gebied van het inningsproces om deze data te duiden ten aanzien van de hoofdvraag van dit onderzoek.