Schenkingen onder de verruimde schenkingsvrijstelling eigen woning in 2017 en 2018 hebben de totale hypotheekschuld in Nederland met hoogstens drie promille verlaagd. Onderwaterproblematiek speelt in deze jaren nauwelijks. Bovendien bereikt de schenkingsvrijstelling huishoudens met een relatief gunstige financiële uitgangssituatie. Dit concludeert SEO Economisch Onderzoek in een evaluatie van de structurele verruiming van de schenkingsvrijstelling eigen woning in opdracht van het ministerie van Financiën.

De overheid heeft het van schenkbelasting vrijstelde bedrag voor schenkingen voor de eigen woning in 2017 structureel verhoogd van 53 duizend naar 100 duizend euro. Iedereen tussen 18 en 40 jaar kan eenmalig (per schenker), eventueel gespreid over drie jaar, dit bedrag ontvangen voor bijvoorbeeld het (gedeeltelijk) aflossen van de hypotheek, de aankoop van een woning of een verbouwing. De mogelijkheid om gespreid te betalen was er voor 2017 nog niet en de vrijstelling was beperkt tot schenkingen van ouders aan kinderen. Het doel van deze structurele verruiming was het verminderen van de eigenwoningschuld en het verlagen van het percentage hypotheken waarvoor de schuld groter is dan de woningwaarde, de zogenoemde onderwaterhypotheken.

De verruimde schenkingsvrijstelling heeft hoogstens een beperkt effect op de totale hypotheekschuld in Nederland. De maximale impact van de 2,2 miljard euro die in 2017 en 2018 onder de regeling geschonken zijn, is een verlaging van de landelijke hypotheekschuld met drie promille.

Onderwaterproblematiek speelt in Nederland in deze tijd nauwelijks nog een rol. In dit opzicht valt er daarom weinig effect van de schenkingsvrijstelling te verwachten. Bovendien is de financiële uitgangssituatie van woningbezitters die een schenking ontvangen gunstig ten opzichte van woningbezitters die geen schenking ontvangen. De regeling is dus niet goed gericht op het verminderen van onderwaterproblematiek.

Het tot 100 procent verlagen van de maximale verhouding tussen lening en woningwaarde bij het afsluiten van een hypotheek en de fiscale aflossingseis zijn effectiever geweest om de financiële kwetsbaarheid van huishoudens te beperken en het risico op onderwaterproblematiek te verminderen dan de schenkingsvrijstelling. Deze al eerder ingevoerde maatregelen gelden namelijk voor iedereen. De schenkingsvrijstelling bereikt echter een kleine groep van woningeigenaren met een relatief goede financiële uitgangssituatie en vergroot hiermee de vermogensongelijkheid binnen generaties.

SEO Economisch Onderzoek heeft voor deze evaluatie gedetailleerde gegevens op huishoudniveau van de Belastingdienst onderzocht, die binnen een beveiligde omgeving van het Centraal Bureau voor de Statistiek gekoppeld zijn aan demografische informatie. Daarnaast is er gesproken met experts, hypotheekadviseurs, beleidsmakers en uitvoerders van de schenkingsvrijstelling eigen woning en zijn beleidsstukken en (internationale) literatuur geraadpleegd.

Lees hier de Kamerbrief van staatssecretaris Vijlbrief over dit onderzoek.