Geven en nemen. Evaluatie giftenaftrek 2016-2021

Resultaten
De giftenaftrek is een aftrekpost in de inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting voor giften. Het doel van de giftenaftrek is het stimuleren van geefgedrag aan algemeen nut beogende instellingen (ANBI’s), verenigingen en steunstichtingen van een sociaal belang behartigende instelling (SBBI) ter bevordering van de financiële positie van deze instellingen.

De giftenaftrek is doeltreffend omdat het geven stimuleert. Een stimulans draagt bij aan de kans dat mensen geven aan ANBI’s. Uit een gedragsexperiment blijkt dat de giftenaftrek van 37 procent (huidige vormgeving) tot 9,6 procent hogere giften dan in de situatie zonder stimulans. Uitgedrukt als een elasticiteit met betrekking tot de geefkosten, leidt 1 procentpunt lagere kosten door de giftenaftrek tot 0,19 procentpunt meer giften. Het effect op geefgedrag verschilt tussen gevers. Het gedragseffect is het sterkst bij grote gevers. Mogelijke verklaringen hiervoor zijn dat de omvang van de bedragen, een langjarige geefrelatie en/of ondersteuning van een fiscaal adviseur (in aanvulling op vrijgevigheid) meer calculerend geefgedrag inspireert. 

De giftenaftrek is niet doelmatig in de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting. Ten eerste is de toename aan giften door de giftenaftrek minder groot dan de omvang van de belastingkorting. Een deel van de budgettaire kosten komt ten gunste van de gever in plaats van de begiftigde. Ten tweede is de giftenaftrek slecht uitvoerbaar voor de Belastingdienst. De vormgeving noodzaakt handmatige controle waardoor slechts aan een beperkt deel van de gesignaleerde fouten opvolging gegeven wordt. Ten derde is het niet-gebruik van de giftenaftrek hoog, onder andere doordat gevers niet bekend zijn met de regeling. Ten vierde komt het fiscale voordeel in grotere mate terecht bij hoge inkomens dan bij lage inkomens, hetgeen raakt aan het draagkrachtbeginsel in de inkomstenbelasting en daarmee aan de doelmatigheid van de giftenaftrek. 

Een geefsubsidie is in het gedragsexperiment wel doelmatig, omdat het effect op giften groter is dan de budgettaire kosten voor de overheid. Bij een geefsubsidie verhoogt de overheid het bedrag dat de gever geeft met een vast percentage, bijvoorbeeld 25%, en geeft dat direct aan de ontvangende instelling. Het voordeel komt dus direct bij de instelling en niet meer bij de gever. Een geefsubsidie, verbetert de uitvoerbaarheid voor de gever en de overheid, vergeleken met de giftenaftrek. Echter, het verslechtert de uitvoerbaarheid voor de ontvangende instellingen. Vooral kleine instellingen en vrijwilligersorganisaties zijn minder goed in staat de regeling uit te voeren. Ook zijn er organisaties zijn die bewust geen directe overheidssubsidie willen ontvangen vanwege onafhankelijkheid en met een geefsubsidie minder ontvangsten zouden hebben dan met de giftenaftrek. 

Het onderzoek
De giftenaftrek is een aftrekpost in de inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting. Het doel van de aftrek is het stimuleren van geefgedrag aan algemeen nut beogende instellingen (ANBI’s), verenigingen en steunstichtingen van een sociaal belang behartigende instelling (SBBI) ter bevordering van de financiële positie van deze instellingen. De giftenaftrek in de inkomstenbelasting maakt onderscheid in periodieke giften en andere giften. Periodieke giften zijn per 1 januari 2023 aftrekbaar tot € 250.000 per jaar als ze voor minstens vijf jaar zijn vastgelegd in een schenkingsakte. Vóór 2023 was er geen maximumbedrag. Andere (reguliere) giften zijn aftrekbaar zonder schenkingsakte van 1% tot 10% van het verzamelinkomen, met een minimum van € 60. In de vennootschapsbelasting zijn alleen eenmalige giften aftrekbaar tot € 100.000. 

In opdracht van het ministerie van Financiën heeft SEO Economisch Onderzoek de giftenaftrek geëvalueerd voor de periode 2016-2021. In dit onderzoek staat de doeltreffendheid en doelmatigheid van de giftenaftrek centraal. Aanvullend heeft SEO onderzocht of er alternatief beleid mogelijk is voor een doeltreffende en doelmatige stimulering van giften aan ANBI’s. Eén van de alternatieven is een geefsubsidie (matching), naar het voorbeeld van de Gift Aid in het Verenigd Koninkrijk. 

Methode
De methoden voor deze evaluatie zijn een enquête onder gevers, een enquête onder ontvangers, een gedragsexperiment naar geefgedrag, beschrijvende statistiek o.b.v. aangiftedata en CBS Microdata, econometrische analyse, interviews en bureauonderzoek.  

Lees hier de Kamerbrief van het ministerie van Financiën over dit onderzoek.