Hard waar het moet, zacht waar het kan

De aanleiding voor het onderzoek is een oproep van de Nederlandse Arbeidsinspectie, politiek en vakbonden om boetes effectiever te maken door ze periodiek te indexeren en beter af te stemmen op het financiële voordeel van overtreding. In dat kader liet de minister van SZW onderzoeken hoe boetehoogtes bijdragen aan naleving van arbeidswetten (WML, Wav, Waadi en WagwEU), met het oog op mogelijke aanpassing van het boetebeleid. 

Resultaten
Boetes kunnen effectief zijn om arbeidswetten te handhaven, mits aan drie voorwaarden wordt voldaan: een voldoende hoge pakkans, een boete die zwaarder weegt dan de baten van overtreding, en voldoende kennis en capaciteit bij werkgevers om regels na te leven. In de praktijk schort het hieraan: veel werkgevers ervaren de pakkans als laag, overtredingen zijn vaak onbewust en vooral kleine bedrijven missen soms de middelen om aan regels te voldoen. 

Hoewel een deel van de werkgevers verwacht dat hogere boetes naleving stimuleren, neemt het effect af bij zeer hoge bedragen. Voorlichting en ondersteuning worden vaak als effectiever ervaren dan verdere boeteverhoging. Grote bedrijven reageren sterker op financiële prikkels dan kleine, die eerder gebaat zijn bij hulp dan bij straf. 

Het boetebeleid kan effectiever worden door: 

1. Differentiatie van boetes naar draagkracht, bedrijfsomvang of verwijtbaarheid. 
2. Getrapte handhaving, met waarschuwingen bij lichte overtredingen en hogere boetes bij recidive. 
3. Periodieke indexatie van boetebedragen, zodat de afschrikwekkende werking behouden blijft. 

Het onderzoek
Dit onderzoek combineert meerdere methoden om de effectiviteit van boeteverhogingen te beoordelen. Er is gebruikgemaakt van deskresearch, literatuurstudie, een enquête onder 975 werkgevers (inclusief een keuze-experiment), diepte-interviews met 17 werkgevers en gesprekken met NLA-medewerkers. Hiermee wordt een integraal beeld geschetst van de nalevingspraktijk en de verwachte werking van hogere boetes. 

Op basis van de bevindingen zijn aanbevelingen geformuleerd voor het boetebeleid. De nadruk ligt op de verwachte effecten van hogere boetes, maar de uiteindelijke beleidskeuze vereist een bredere afweging, waarbij uitvoerbaarheid en de rol van de NLA ook een rol spelen.