De markt voor kinderopvang

Het onderzoek
Het huidige kabinet is van plan om het kinderopvangstelsel grondig te wijzigen. De belangrijkste veranderingen betreffen het afschaffen van de kinderopvangtoeslag en het invoeren van een inkomensonafhankelijke vergoeding van 96 procent, die direct aan aanbieders wordt uitgekeerd. Dit zou tot een eenvoudiger en betaalbaarder stelsel moeten leiden, zodat het voor meer ouders aantrekkelijk wordt om gebruik te maken van kinderopvang. Tegelijkertijd bestaat de zorg dat de hogere overheidssubsidie een opwaartse druk op de tarieven kan hebben, waardoor de stelselwijziging juist sterk denivellerend zou werken.

Om een helder beeld te krijgen van de risico’s op marktverstoringen bij de voorgenomen stelselwijziging, is een beter begrip van de markt voor kinderopvang vereist. Daarom heeft het ministerie van SZW SEO Economisch Onderzoek gevraagd om deze markt in kaart te brengen. Het onderzoek richt zich primair op de rol van grote kinderopvangorganisaties en de invloed van private equity (PE) in het bijzonder. Private equity is een for-profit eigendomsvorm met sterke prikkels om de bedrijfswaarde te vergroten. De aanwezigheid van dit type eigenaar binnen de kinderopvangsector wordt door sommige politici, experts en andere belanghebbenden als onwenselijk gezien. De gedachte hierbij is dat PE primair gericht is op het genereren van kortetermijnwinst ten koste van andere stakeholders binnen de sector, zoals ouders en werknemers. Ook zou een aanzienlijk deel van de publieke middelen waarmee de sector gefinancierd wordt, door PE-partijen onttrokken worden aan de sector.

Methode
Binnen het onderzoek staan kwantitatieve data-analyses centraal, waarbij gebruik is gemaakt van een rijke set van verschillende databronnen. De data-analyses zijn aangevuld met casestudies van zeven verschillende kinderopvangvestigingen, waarbij we per locatie met ouders, medewerkers en een bestuurder van de overkoepelende moederorganisatie hebben gesproken. Ook is een enquête uitgezet onder kinderopvangorganisaties met vragen over hun financieringsbehoefte en -motieven en hebben we gesprekken gevoerd met sectorpartijen en experts.

Resultaten
Aan private equity (PE) gelieerde kinderopvangorganisaties leveren 12 procent van het totale aanbod aan kinderdag- en buitenschoolse opvang in Nederland. De marktaandelen van de drie grootste aan PE gelieerde organisaties zijn in sommige gemeenten groot, in een enkel geval zelfs boven de 50 procent. Deze hoge marktaandelen zijn niet exclusief voor grote for-profits: ook grote non-profitorganisaties (stichtingen) verzorgen in sommige delen van het land een groot deel van het aanbod.

Uit de data-analyse volgt dat aan PE gelieerde aanbieders op een aantal marktuitkomsten verschillen van grote non-profit aanbieders. Zo is het aanbod van PE relatief wat groter in wijken die bovengemiddeld scoren op leefbaarheid of sociaaleconomische status. Verder is de kans op overtreding van een kwaliteitsregel bij een aan PE gelieerde vestiging 12 procent kleiner dan bij een non-profitlocatie. De Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) toetst op deze kwaliteitseisen tijdens inspectiebezoeken aan kinderopvanglocaties. Daarnaast is het verloop van personeel bij PE ongeveer 10 procentpunt hoger dan bij non-profits (25 om 15 procent). Verder ligt de uurprijs voor kinderdagopvang bij PE gemiddeld 4 tot 8 procent hoger dan bij non-profit organisaties en voor buitenschoolse opvang 2 tot 11 procent hoger. Dit resultaat is echter gebaseerd op een beperkt aantal waarnemingen. De solvabiliteit van de organisaties in handen van PE is op concernniveau gemiddeld 28 procent. De solvabiliteit van non-profit organisaties is bijna twee keer zo hoog. Doorgaans wordt een solvabiliteit van 25 procent als ondergrens gezien voor een gezonde financiële huishouding. 

Op andere uitkomsten scoren aan PE gelieerde organisaties en grote non-profits vrijwel gelijk aan elkaar. Het gaat dan om arbeidsvoorwaarden, zoals lonen en typen contract, de groei in het aantal kindplaatsen (aanbod) en de emotionele en educatieve kwaliteit van de kinderopvang. Bij emotionele kwaliteit gaat het onder andere om de sfeer in de groep en de mate waarin de medewerker sensitief en kindvolgend is, bij educatieve kwaliteit om het faciliteren en stimuleren van de brede cognitieve en taalontwikkeling van kinderen. Verder blijkt uit casestudies dat de ervaringen van ouders en medewerkers bij aan PE gelieerde organisaties niet wezenlijk verschillen van die van ouders en medewerkers bij non-profits.