Stikstofuitstoot en stikstofbeperkingen; Wat is de schade?

Stikstofbeperkingen leiden tot uitstel en afstel van investeringen, maar door aanpassingen van bedrijven, overheden en werkenden is de economische schade beperkt: jaarlijks ongeveer 0,1% van het bbp. De schade aan gezondheid en natuur door stikstofuitstoot is aanzienlijk groter: jaarlijks ongeveer 1,6% van het bbp.

Doel van het onderzoek en aanpak
Dit rapport beschrijft en kwantificeert de effecten van stikstof op de economie, natuur en gezondheid. Economische beperkingen treden op wanneer activiteiten niet ondernomen kunnen worden door minder vergunningverlening. We berekenen het effect van economische beperkingen op omzetverlies en het bbp. Het onderzoek is gericht op de sectoren met de meeste stikstofdepositie: woningbouw, infrastructuur, agrarische sector en industrie. Stikstofemissies in de lucht, water en bodem brengen schade aan de gezondheid van mensen en ecosystemen. We schatten de omvang van de effecten van stikstofuitstoot voor gezondheid en natuur met de jaarlijkse emissies van stikstofoxiden, lachgas en ammoniak. Deze effecten zijn vervolgens in geld uitgedrukt met het Handboek Milieuprijzen.

Resultaten
De kosten van stikstofuitstoot zijn aanzienlijk groter dan de kosten van economische beperkingen. Dit betekent dat de schade van alle uitstoot van de activiteiten die er wel zijn, groter is dan de gemiste opbrengsten van de activiteiten die niet uitgevoerd kunnen worden.

Het effect van stikstofbeperkingen op de omzet van bedrijven is jaarlijks gemiddeld 4,2 miljard euro en het netto effect is jaarlijks ongeveer 0,5 mld. euro (afgerond een tiende procent van het bbp). De omvang van het netto effect is beduidend kleiner dan het omzetverlies vanwege een verschuiving van budgetten naar andere projecten en een verschuiving van werkenden naar andere banen, waarmee een groot deel van het verlies wordt gecompenseerd.

Een beperking van het onderzoek is dat de gevolgen van de Raad van State-uitspraak van december 2024 alleen op de korte termijn bekend zijn, de toekomstige gevolgen zijn onzeker. Om deze reden hebben we een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd waarin er meer beperkingen optreden als gevolg van de uitspraak en het vinden van een andere baan steeds moeilijker wordt omdat ook alternatieve activiteiten te maken hebben met economische beperkingen. Het netto bbp-effect is gemiddeld per jaar in deze gevoeligheidsanalyse ongeveer 3,1 miljard euro (0,36% bbp), ongeveer vijf keer groter.

De kosten van stikstofuitstoot zijn jaarlijks gemiddeld ongeveer 14 miljard euro (1,6% van het bbp) en daarmee aanzienlijk groter dan de economische beperkingen. Een beperking van dit onderzoek is dat de natuurwaardering in de milieuprijzen slechts een beperkt deel van de daadwerkelijke schade aan ecosystemen meenemen. De intrinsieke, culturele en relationele waarden van natuur zijn niet meegenomen en in potentie wel omvangrijk.