De impact van eenvoud; een verkenning naar de brede kosten en baten van eenvoudigere inkomensondersteuning

Onderzoek
Het Nederlandse stelsel van inkomensondersteuning is complex. Het verminderen van deze complexiteit kan tot significante maatschappelijke kosten en baten leiden, zoals minder niet-gebruik, minder inkomensonzekerheid en een betere fysieke en mentale gezondheid. Dit rapport is een verkenning naar de empirische relevantie van deze brede kosten en baten in de Nederlandse context, op basis van bestaande kennis. 

Resultaten
De baten van vereenvoudiging komen grotendeels terecht bij huishoudens met (recht op) inkomensondersteuning en de (rest van de) maatschappij. Vereenvoudiging zorgt namelijk voor een verlaging van de administratieve last voor huishoudens, die daardoor meer gebruik gaan maken van inkomensondersteuning en minder (financiële) stress ervaren. Dit leidt tot maatschappelijke baten in de vorm van lagere zorguitgaven, minder criminaliteit en lagere uitvoeringskosten voor maatschappelijke organisaties. Vereenvoudiging heeft ook effect op de arbeidsparticipatie, maar de richting hiervan is afhankelijk van de vormgeving van de vereenvoudiging.  

De kosten van vereenvoudiging komen vooral terecht bij de overheid en – afhankelijk van de vormgeving van de vereenvoudiging – ook bij de uitvoeringsorganisaties. Als vereenvoudiging leidt tot een lager niet-gebruik van inkomensondersteuning, leidt dit tot hogere overheidsuitgaven. Eenvoudigere uitvoering voor huishoudens leidt tot hogere kosten voor uitvoeringsorganisaties. Vereenvoudiging binnen de huidige regelingen of op stelselniveau leidt daarentegen tot lagere kosten voor uitvoeringsorganisaties.   

In een scenario met vereenvoudigde uitvoering voor burgers, zonder dat de regelingen zelf worden aangepast, zijn de totale maatschappelijke baten waarschijnlijk groter dan de kosten. De prijs bestaat dan voornamelijk uit hogere kosten voor uitvoeringsorganisaties. Hier tegenover staan verschillende maatschappelijke baten voor huishoudens.   

In een scenario met eenvoudigere vormgevingen van individuele regelingen of het stelsel als geheel, is sprake van additionele kosten en baten ten opzichte van een vereenvoudiging van de uitvoering. De omvang en richting van deze effecten is met grote onzekerheid omgeven, waardoor a priori niet duidelijk is of de baten van vereenvoudiging dan nog steeds groter zijn dan de kosten. 

Gebruikte methode
Vereenvoudiging van inkomensondersteuning kan op veel verschillende manieren. De term vereenvoudiging kan zowel duiden op het verminderen van verplichtingen, een eenvoudigere uitvoering van een bestaande regeling, een vergaande uniformering of het afschaffen van regelingen. Om de kosten en baten van vereenvoudiging in kaart te brengen, zijn we daarom in deze studie uitgegaan van drie globale scenario’s voor vereenvoudiging: 

1. Vereenvoudiging binnen de huidige vormgeving, zoals: eenvoudigere aanvraagprocedures, proactieve dienstverlening of een verschuiving van verantwoordelijkheid van het huishouden naar de uitvoerder.
2. Vereenvoudiging binnen de huidige regelingen, zoals: minder toegangseisen en minder parameters binnen regelingen.
3. Vereenvoudiging op stelselniveau, zoals: minder regelingen, geen inkomensafhankelijkheid en automatisch uitkeren.

Voor ieder van deze scenario’s hebben we op basis van de literatuur in kaart gebracht op welke brede domeinen en via welke mechanismen vereenvoudiging van inkomensondersteuning theoretisch doorwerking zou kunnen hebben. Vervolgens zijn we voor ieder van deze mechanismen nagegaan wat er bekend is over de omvang van deze effecten, voor de verschillende vereenvoudigingsscenario’s. Tot slot, hebben we deze effecten waar mogelijk uitgedrukt in euro’s.